Fiiller ve Yardımcı Fiiller (IᒍЭⱱ ⱱ Б@ᒍM)
IᒍЭⱱ ⱱ Б@ᒍM (Eylev ve Betlem)

Bakiyye dili, Türkî dillerden bir yapay dil olmasına karşın yardımcı fiilleri bulunan bir yapay dildir. Esas fiil çekimlenebilir, ek alabilir yapıdadır. Sondan ve ortadan eklemeli fiil yapısı bulunur. 

Yardımcı Fiiller

İsim cümlelerinde kullanılan yardımcı fiiller:  ჰŧ (ist) ve  ط/ഥ (dıy).

Fiil cümlelerinde kullanılan yardımcı fiiller: Ϣર (war), ϢરƆ (werde)

ჰŧ (İst) yardımcı fiili isimden önce kullanılırken, (dır) ise isimden sonra bitişik olarak kullanılır. ჰŧ (İst) her zaman sabit olup, zamana göre değişim göstermez. (dır) ise zaman yapısına göre değişim gösterebilmekte ve (te, ti) şeklinde kullanılabilmektedir. 

TR: Ben öğrenciyim. 

ჰŧ ᒍӬ ᛠᒍБ. (Men ist telebe)

Ⱈ ᒍӬ ᛠᒍБ (men la telebedir.) 

Ϣર (War) ve ϢરƆ (Werde) her daim esas fiilden önce ayrı olarak kullanılır. 

TR: Ben giderim / Ben gidiyorum.

ما Ϣર Г@MЭ⟓ (Men war getmek) 

 
  1. Hal

Geniş - Şimdi

II. Hal

Dili, Mişli Geçmiş

III. Hal

Gelecek

Olumsuz

Ϣર-Ϣર〟

ϢᎧરƆ, ϢOરƆ

ϢરƆ

ᕴ↓

ჰŧ

↾Ɔ /Ɔ

ჰŧ

ƆGᒍ

MЭ⟓ - M∧⟓

Ɔ, M≾.

⥌CĴ

M⥌

じてḺ

じてḺƆ

じてḺCĴ

ᕴ↓じてḺ 

 

Yardımcı Fiil Çekimleri

 Esas cümlelerde yardımcı fiil kullanılmalıdır. Yan cümlelerde ise kullanılmayıp, sadece esas fiil ekinde değişim yapılabilir. 

Ⱈ Ϣર Г@MЭ⟓ ᒍӬ Ḷર⊲∧ (Men war getment la barqa) 

Ben eve gidiyorum.

Esasi Yardımcı Fiiller

Şahıs

Ϣર

ჰŧ

ᕴ↓

ƆGᒍ

Şimdiki - Geniş Zaman - TEKİL

Ϣર

ჰŧ

ᕴ↓

ƆGᒍ

Şimdiki - Geniş Zaman  - ÇOĞUL

Ϣર〟

ჰŧ

ᕴ↓

ƆGᒍ

Gelecek Zaman - TEKİL

ϢરƆ

-

ᕴ↓

ƆGᒍ

Gelecek Zaman - ÇOĞUL

ϢરƆ〟

-

ᕴ↓

ƆGᒍ

-Dili Geçmiş Zaman - TEKİL

ϢᎧરƆ

↾Ɔ

Ɔ

ᕴ↓

ƆGᒍƆ

-Dili Geçmiş Zaman - ÇOĞUL

ϢᎧરƆ〟

↾Ɔ〟

Ɔ〟

ᕴ↓

ƆGᒍƆ

Mişli Geçmiş Zaman - TEKİL

ϢOરƆ

M≾.

M≾.

ᕴ↓

ƆGᒍM≾.

Mişli Geçmiş Zaman - ÇOĞUL

ϢOરƆ〟

M≾.〟

M≾.

ᕴ↓

ƆGᒍM≾.

 

Bakiye dilinde yardımcı fiiler dışında esasi yardımcı fiiller de vardır. Bunlar fiil özünden olup, esas fiil ile beraber kullanılır; ৬ᓬ, ⱱર, Бᒍ, ഥᎧર, Гᒍ (Yaz, ver, bil, dur, gel)

Гᒍ..↾ⱱર (Geliver)

Özüne Yardımcı Fiiller

Bazı fiiller özüne haliyle yardımcı fiil olarak kullanılır; ⧽,@,ᒍ,Ḷ⧽,⊲,৬Ḻ, IᒍЭ (Ol, Et, Bul, Kıl, Eyle)

৬રƆM@ (Yardamet) = Yardım etmek

Modal Fiiller

Bakiyye dilinde Almanca, İngilizce benzeri modal yapı bulunur ama sözcük varlığı Öztürkçe veya Osmanlıcadır. 

Modal Fiiller

Türkçe Karşılığı

Kural

ᓬO૪ + Mᒍ..↾ (Zol + Meli)

-meli, -malı, (Zorunluluk)

ᓬO૪ + Esas fiil+Mᒍ..↾

⟓Ɲ -Э БᒍMЭ⟓ (Keyen -e bilmek)

-ebilmek (Yapabilirlik)

⟓Ɲ + Esas fiil+Э БᒍMЭ⟓

Ɔᒍર (diler)

dilemek

Ɔᒍર + Esas fiil

ഥ’ર❞Ɔ (Zorunda)

Zorunluluk

ഥ’ર❞Ɔ + Esas fiil

     
 

Örnek: Eve gitmeliyim. 1 saat sonra evde olabilirim. Yemeğe yetişmeyi diliyorum. Yemek yemek zorundayım. 

ما ᓬO૪ Г@Mᒍ..↾ ᒍӬ Ḷર⊲∧.  ما ⟓Ɲ ⧽∧Бᒍર ৬ Ḷર⊲Ɔ Бર OǦᎧરG. ما Ɔᒍર ୨રM∧⊲ ≾.ᒍ↓G. ما ഥ’Oર❞Ɔ ≾.૪M∧⊲ ≾.. 

(Men zol getmeli la barqa. Men keyen olabeler ya barqda ber oğurga. Men deler varmak aşlıkğa. Men zorunda aşlammak aş.)

 

Edilgen Çatı - Pasif

Al Bakiyye dilinde birden fazla pasif yapı mevcuttur. Ancak son güncellemede sadece 3 form  olarak (Ekli Pasif, MAN’lı Pasif, Zeş’li Pasif) aşağıdaki tablo ekseninde kullanım kabul edilmiştir.

1- Ekli Pasif - ᒍ: Esas fiile ek olarak birleşen pasif yapıdır. Zaman yapısı yardımcı fiil ve esas fiil eki ile anlaşılır.

Özellik

Ek

Örnek Cümle

TR Cümle 

Kendiliğinden

ᒍ (el/al)

৬ CM ϢᎧરƆ て≾.@ᒍƆ 

(Ya Cam wurde haşataldi)

Cam kırıldı.

Biri tarafından

ᒍ (el/al) + ḶI (Bay)

৬ CM ϢᎧરƆ て≾.@ᒍƆ ḶI Ⱈ.

(Ya Cam wurde haşataldi bay men)

Cam benim tarafımdan kırıldı.

Bir başkasına yaptırma-yaptırtma

ഥᒍ (dıral)

৬ CM ϢᎧરƆ て≾.@ഥᒍƆ.

(Ya Cam wurde haşataldıraldi)

Cam bir başkasına kırdırıldı. 

       

2- Zeş’li Pasif (ᓬ≾.): Ön ek + son ek biçiminde kullanılan formdur. Esas fiilin önüne ek olarak, “ᓬ≾.” (Zeş) getirilir ve esas fiil yalın halde kullanılır. Dönüşlü, dönüşümsel pasif durumu söz konusudur; kendi kendine dönüşüm geçirme durumu. 

Örnek: TR - Cam kendiliğinden paramparça olup, parçacıklara dönüştü.

৬ CM ϢᎧરƆ ᓬ≾.て≾.@〟(Ya Cam wurde zeşhaşaten)

 

3- MAN’lı Pasif (M⥌Ɲ): Dönüşümlülük haricinde diğer tüm pasif durumlar için kullanılabilmektedir. MAN’ın hal durumu ve esas fiilin aldığı ses eki ile anlam değişimi oluşmaktadır. 

Cümle Yapısı: M⥌Ɲ / M⥌Ɲ↾ / M⥌Ɲᛠ + Yardımcı Fiil (Ϣર / ϢરƆ) + Esas Fiil+ek. 

Not: Zamanlamada her zaman 3. tekil şahsa göre çekimleme yapılır. Zamirsel niteliğe sahiptir ve sıfat, artikel almaktadır. 

MAN Halleri

Tekil Kişi erkek ve iyi huylu

Çoğul veya dişil kişi iyi huylu

Tekil veya çoğul kişi ama kötü huylu, zarar veren türde.

M⥌Ɲ (Man)

M⥌Ɲ↾ (Mani)

M⥌Ɲᛠ (Manta)

 

MAN Fil Ekleri ve Nitelikleri:

Nitelik

Bakiyye 

Örnek

Türkçesi

Açıklama

Olağan durum

O - Ȫ

৬ᓬO

Yazılır.

Bir nesne bir başkası tarafından yazılmaktadır.

Kendiliğinden 

Ӭ

৬ᓬӬ

Yazılır

Bir nesne kendiliğinde, kendi kendine yazılmaktadır.

Bir başkası tarafından aracı vasıtasıyla yapma durumu

ᛠ❞

৬ᓬᛠ❞

Yazdırılır

Bir nesne bir başka nesne aracılığıyla yazıdırılmaktadır.

Dönüşümün tamamlanmış olma durumu

ჰŧ

৬ᓬჰŧ

Yazılmış olur

Bir nesne dönüşümü tamamlanmış durumu niteler.

Bir nesnenin bir başkasına bir başkası tarafından yaptırılması durumu

Г + fiil ᛠ°

Г৬ᓬᛠ° (Geyazt)

Yazdırtılır

Bir kişi, bir başkasına bir nesneyi yazdırtmaktadır.

Bir nesnenin bir başkası aracılığıyla bir başkası tarafından yaptırtırılma durumudur.

Г + fiil + ᛠ@

Г৬ᓬᛠ@ (Geyaztet)

Yazdırttırılır

Bir nesne bir kişi tarafından bir başka vasıtayla bir başkasına yazdırttırmaktadır.

Devam eden dönüşüm durumudur

@

৬ᓬ@

Yazılmaktadır

Bir nesne biri veya kendiliğinden yazılmaya devam etmektedir. 

Örnek: TR - “Bize bu kitap yazdırıldı.” (kitap, bir başkası tarafından birisine yazıdırılma durumu söz konusudur. )

Al Bakiyye: Ḷ Бᛠ⟓ ϢᎧરƆ M⥌Ɲ БᓬЭ Г৬ᓬƆᛠ°.

Okunuş: (Bu betik wurde Man bize geyazdit’.)

Örnek Cümle: Bilinen, iyi huylu yaşlı bir kişi tarafından yeni ve büyük bir kitap, bir başkasına yazdırılacak. 

Al Bakiyye: Бર ৬Ɲ↾ Бᛠ⟓ᒍ⧽Ꭷ ϢરƆ ৬ Эԋᛠ৬ર..↾M⥌Ɲ Г৬ᓬ⥌CĴᛠ@. 

Okunuş: Ber yeni betikelolu werde ya ehteyar-i man geyazacajtat. 

 

ḶI (Bay) Formu: M⥌Ɲ (Man) yapıısnda yapan kişiyi belirtmek için kullanılan edat-ön ek formudur. “tarafından” manası taşımaktadır ve eylemi yapan kişiyi veya özel nesneyi vurgular. 

Örnek: Eve Gidiyorum / Eve benim tarafımdan gidiliyor… 

Al Bakiyye: M⥌Ɲ Г@O ᓬᎧ ᒍӬ Ḷર⊲ ḶI Ⱈ.

Okunuş: Man geto zu lâ barq bay men. 

 

Örnek Cümle: 

TR: Bize bu kitap yazdırıldı. 

BK: Ḷ Бᛠ⟓ ϢᎧરƆ M⥌Ɲ БᓬЭ Г৬ᓬƆᛠ°.

Okunuş: Bu betik wurde man bize geyazdit.

Örnek Cümle: Bilinen, iyi huylu yaşlı bir kişi tarafından yeni ve büyük bir kitap, bir başkasına yazdırılacak. 

BK: Бર ৬Ɲ↾ Бᛠ⟓ᒍ⧽Ꭷ ϢરƆ ৬ Эԋᛠ৬ર..↾M⥌Ɲ Г৬ᓬ⥌CĴᛠ@. 

Okunuş: Ber yeni betikelolu werde ya ehteyar-i man geyazacajtat.

Emir Kipi

Esas fiil kökü kullanılır ve cümle sonuna “!” konulur. 

Гᒍ! (Gel)

Olumlu Emir

Olumsuz Emir

Dileksi Emir

Edilgen Emir

Гᒍ! (Gel)

ГᒍM⥌! (Gelme)

ГᒍЭ! (Gele)

ГᒍƝᒍЭ! (Gelenele)

Örnek: Ahmet, Okula gitme! Buraya gel. Kolay gelsin. Yarın eve gelinilsin.

∧てM@, Г@M⥌ ᒍӬ ↓ØG! Гᒍ ḶમG! ØI ГᒍЭ! ৬ર〟 ГᒍƝᒍЭ ৬ Ḷર⊲G!

(Eahmet, Getme la okkulğa! Gel burayğa! Kulay gele! Yarın gelenele  ya barqğa) 

Yalın Fiil - Esas Fiil

Temel fiilin en yalın, kök durumuna yalın fiil - esas fiil denilir. 

Mastar Hali

Okunuş

Yalın-Esas Fiil

Okunuş

Türkçe

৬ПMΛ⊲

Yapmak

৬П

Yap

Yapmak

৬MЭ⟓

Yemek

Ye

Yemek

Г@MЭ⟓

Getmek

Г@

Get

Gitmek

ГᒍMЭ⟓

Gelmek

Гᒍ

Gel

Gelmek

ГȪરMЭ⟓

Görmek

ГȪર

Gör

Görmek

MΛで〟

Mahın

MΛで

Mah

Yapmak

じMΛ⊲

Saymak

Say

Sayı Saymak

৬ᓬMΛ⊲

Yazmak

৬ᓬ

Yaz

Yazmak

Mર〟

Emren

Mર

Emr

Emretmek

ᕴ⟓Ꭷ’λ〟

Yükünçin

ᕴ⟓Ꭷ’λ

Yükünç

Namaz kılmak

↾Ḷ⥌Ɔ〟

İbaden

↾Ḷ⥌Ɔ

İbad

İbadet etmek

Ɲ⟓Ӭર〟

Enkâarın

Ɲ⟓Ӭર

Enkar

İnkar etmek

રЭഥʷ〟

Redden

રЭഥʷ

Redd

Reddetmek

Йഥ’ર〟

Nazarın

Йഥ’ર

Nazar

Bakmak

୨⥌Ɔ@MЭ⟓

Vaadetmek

୨⥌Ɔ@

Vaadet

Söz vermek

રMΛ⊲

Armak

રMΛ

Arma

Arama yapmak

⥌ĊᒍMΛ⊲

Açalmak

⥌Ċᒍ

Açal

Açılmak

⥌ĊMΛ⊲

Açmak

⥌Ċ

Açmak

Al Bakiyye dilinde fiillerin yeniden türetilmesinden ziyade sistemi oturmuş olan Türkçe, Almanca, İngilizce, Arapça ve Farsça gibi dillerden fiiller çoğunlukla tercih edilmiştir. Fakat yine de son güncelleme ile Al Bakiyye diline özgü fiil yapısı geliştirilmiştir.


English: Verbs and Auxiliary Verbs
Deutsch: Verben und Hilfsverben
Kategori: Dil Bilgisi | Yazar: jungnet (11.08.2019) | Yazar: IᒍЭⱱ ⱱ Б@ᒍM E W
Gösterim: 794 | Etiketler: fiil çekimleri, IᒍЭⱱ ⱱ Б@ᒍM, Eylev ve Betlem, Verbs and Auxiliary Verbs, Verben und Hilfsverben, fiiller ve yardımcı fiiller | Değerlendirme: 5.0/1
Yorum / Soru-Cevaplar: 0
omForm">
avatar